Zbiory sprzed 1945 r.

Wydawnictwa międzywojenne w zbiorach Biblioteki Pedagogicznej filii w Mińsku Mazowieckim

Odbudowa jednolitej administracji państwowej po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku, nie krępowana działalność instytucji kulturalnych dawała wolną drogę produkcji i obiegowi książki. Rozwijało się szkolnictwo, życie literackie, prasa, rosła więc zapotrzebowanie na książkę. Polska nie miała w tym okresie wielkich firm – koncernów wydawniczych, jak na Zachodzie, przeważały instytucje średnie i małe, wyrosłe z księgarstwa.

Warszawa, gdzie koncentrował się aparat państwowy i wiele instytucji kulturalnych, była zawsze największym ośrodkiem ruchu wydawniczego, dalej wybitną rolę odgrywały Kraków, Lwów, Wilno, Poznań oraz liczne miasta poszczególnych województw.

Najwięcej tytułów publikowały znane już ze swej działalności w XIX wieku wydawnictwa:

• Książnica „Atlas” we Lwowie wydawała książki – podręczniki szkolne i akademickie oraz wydawnictwa kartograficzne,
• Firma Gebethner i Wolff specjalizowała się w wydawaniu literatury pięknej, książek szkolnych, tekstów dla dzieci i młodzieży, dzieł z zakresu teologii oraz humanistyki

( zwłaszcza historii ). Wydawała także czasopisma. Posiadała sieć oddziałów

w Krakowie, Łodzi, Poznaniu, Wilnie i Zakopanem.

• Wydawnictwo M. Arcta specjalizowało się w wydawaniu książek dla dzieci i o dzieciach. Nakładem tego wydawnictwa wychodziły książki z zakresu pedagogiki, metodyki wychowania ale przede wszystkim słowniki, encyklopedie i albumy. Na uwagę zasługuje także działalność wydawnicza powstałego w 1925 roku Towarzystwa Wydawniczego „Rój” Mariana Kustera i Melchiora Wańkowicza.

Swoją obecność na polskim rynku wydawniczym w okresie międzywojennym zaznaczyły także inne wydawnictwa np. Ossolineum, Nasza Księgarnia, Biblioteka Polska, Księgarnia i Dom Wydawniczy Trzaska, Evert i Michalski i Towarzystwo Wydawnicze J. Mortkowicza – głównego wydawcy dzieł Stefana Żeromskiego.

Wśród nowoczesnych zakładów w kraju, przystosowanych do wydawania prasy ilustrowanej, dominowały w Krakowie: Drukarnia „Ilustrowanego Kuriera Codziennego”, Drukarnia Narodowa, zdobywająca odznaki na wystawach krajowych i zagranicznych, Zakłady „Prasa” w Warszawie, Świętego Wojciecha w Poznaniu, „Polonia” w Katowicach.

Potencjał przemysłu poligraficznego spadł znacznie na przełomie lat dwudziestych i trzydziestych XX wieku, wskutek kryzysu ekonomicznego, ciążącego wówczas na całej gospodarce państwowej. Mimo stosowanych w księgarstwie różnych form sprzedaży książki, jak subskrypcja, kolportaż, sprzedaż ratalna, loterie, „tanie miesiące” itp. Nakłady trudno się rozchodziły, wiele przedsiębiorstw poligraficznych załamało się. Sieć placówek księgarskich

i bibliotecznych, jakkolwiek dwukrotnie większa niż w okresie zaborów, rozmieszczona była przeważnie w dużych miastach, co utrudniało dopływ książki na wieś. Sytuacja zaczęła się zmieniać na lepsze w latach 1937 – 1939.

Pomimo trudnych warunków ekonomicznych i organizacyjnych, okres dwudziestolecia międzywojennego, dodatnio zaznaczył się w rozwoju książki polskiej. Dorobek tego okresu zniszczyła niemal całkowicie okupacja hitlerowska, kiedy to ustała działalność wydawnicza.

Instytucje związane z życiem książki takie jak drukarnie, wydawnictwa, księgarnie i biblioteki zostały zniszczone lub zlikwidowane a nieliczne czynne, podlegały nieustannym rewizjom. Dzięki solidarności i ofiarnej postawie wielu pracowników książki ukazywały się druki podziemne, a ocalałe od konfiskaty i zniszczenia księgozbiory krążyły wśród ludzi w tajnej pracy oświatowej. Taki los spotka również księgozbiór Powiatowej Biblioteki Nauczycielskiej ZNP działającej w Mińsku Mazowieckim działającej od 1924 roku.

Biblioteka mieściła się przy Zarządzie Oddziału Powiatowego ZNP w Mińsku Mazowieckim w budynku Szkoły Podstawowej im. Mikołaja Kopernika. Księgozbiór tej nauczycielskiej biblioteki liczył 1000 woluminów z dziedziny pedagogiki i literatury pięknej. Na początku dwudziestego stulecia w powiecie mińskim działały również inne biblioteki:

• Czytelnia Leokadii Lipskiej w Mińsku Mazowieckim przy ulicy Warszawskiej, działającej od 1956 roku,
• Biblioteka 7-go Pułku Ułanów,
• Prywatna Biblioteka Antoniego Kuźniarskiego w Latowiczu,
• Biblioteki ruchome powstałe z inicjatywy Sejmiku Powiatowego,
• Biblioteki większych szkół powszechnych,
• Biblioteka Seminarium Nauczycielskiego w Siennicy powstała jako tajna w 1870 roku, od 1918 działająca dzięki Bratniej Pomocy Uczniowskiej.

W czasie II wojny światowej, kiedy budynek szkolny został zajęty przez urząd pracy, znajdująca się tam Biblioteka ZNP uległa rozproszeniu. Część zbiorów dostała się w ręce prywatne m. in. nauczycieli, znaczna liczba została zniszczona.

Resztki księgozbioru przedwojennej biblioteki nauczycielskiej odnaleźli w latach siedemdziesiątych XX w. bibliotekarze Pedagogicznej Biblioteki Powiatowej. Te „białe kruki” znajdowały się na strychu budynku byłego Technikum Handlowego. Książkami zajęły się pracownice PBP – Barbara Bruszkiewicz i Jadwiga Czajka.

Były to książki wydane nakładem Sp. Akc. Trzaski, Ewerta i Michalskiego, Książnicy „Atlas”, Gebethnera i Wolffa oraz innych oficyn wydawniczych okresu międzywojennego – to wspaniałe ciekawostki dla czytelnika początku XXI wieku.

W latach osiemdziesiątych minionego stulecia po wystawie urządzonej pod hasłem „Białe kruki naszej biblioteki” nauczyciele dostarczyli kolejne woluminy pochodzące ze zbiorów ZNP w Kałuszynie i Inspektoratu Szkolnego Warszawskiego. Przyniesiono też zachowany inwentarz księgozbioru z wpisami z lat 1931- 1938.

„Białe kruki” Biblioteki Pedagogicznej filii w Mińsku Mazowieckim to: zeszyty czasopism pedagogicznych, książki o tematyce pedagogicznej, książki z literatury pięknej i innych dziedzin wiedzy.

Czasopisma pedagogiczne w latach międzywojennych pełniły ważną rolę dydaktyczną w polskiej szkole. Często były jedyną pomocą naukową pracy nauczycieli. W zbiorach „białych kruków” znajdują się egzemplarze takich tytułów jak:

• Przyjaciel Szkoły Dwutygodnik Nauczycielstwa Polskiego wydawany w Poznaniu
• Rocznik Pedagogiczny Założony w roku 1881 przez S. Dicksteina a wydawany przez Książnicę Polską.

Metodyczne poradniki to:

• „Rysunek i Zajęcia Praktyczne”
• „Teatr w Szkole”
• „Roboty Ręczne”
• „Przewodnik Pracy Społecznej”

Książki o tematyce pedagogicznej to prace znanych autorów – pedagogów okresu międzywojennego m.in. Profesora Stanisława Kota czy Sergiusza Hessena. Podręcznik „Historia wychowania” profesora Stanisława Kota do dzisiaj obowiązuje studentów uczelni pedagogicznych.

Wśród Książek z literatury pięknej na uwagę zasługuje pierwsze wydanie zbiorowe „Pism Stefana Żeromskiego” przez Towarzystwo Wydawnicze J. Mortkowicza z 1925 roku, a także wydanie książki Melchiora Wańkowicza „Na tropach Smętka” z 1936 roku zaopatrzone w ciekawy wielobarwny materiał ilustracyjny.

Obecnie te międzywojenne wydawnictwa zgromadzone w Bibliotece Pedagogicznej liczą 186 egzemplarzy , są opracowane i udostępniane zainteresowanym czytelnikom . W latach dziewięćdziesiątych wykorzystywane były na zajęciach z młodzieżą szkolną , prowadzonych w ramach przysposobienia czytelniczego i informacyjnego oraz na spotkaniach zespołów samokształceniowych nauczycieli historii i polonistów.

W czerwcu 2002 roku te cenne zbiory były prezentowane na wystawie jubileuszowej

z okazji 50-lecia Biblioteki Pedagogicznej w galerii MDK w Mińsku Mazowieckim, gdzie spotkały się z dużym zainteresowaniem zwiedzających.

LITERATURA PEDAGOGICZNA DLA NAUCZYCIELI

1. Adamski Juliusz: Koło Rodzicielskie i patronaty klasowe. Rohatyn: Nakładem i drukiem Księgarni Wydawniczej J. Szkolnika w Rohatynie, 1932
2. Arct-Golczewska Marja: Podręcznik do nauki botaniki cz.1. Wyd. 6. Warszawa:Wydawnictwo M. Arcta, 1922
3. Bornholtz Tadeusz: Organizacja i technika pracy wychowawczej w szkole średniej.Warszawa: Wydawnictwo M. Arcta, 1931
4. Brzezińska R.M.: Początki poprawnego pisania. Wyd. 4 popr. Warszawa: Wydawnictwo „ Oświata”, 1922
5. Buckingham Burdette Ross: Praca badawcza na terenie szkoły. Lwów-Warszawa:Książnica Atlas, 1931
6. Burzyński Grzegorz: Takt pedagogiczny w wychowaniu współczesnego człowieka. Lublin: Skład Główny u autora oddział powiatowy ZNP, 1937
7. Claperede Ed: Wychowanie fukcjonalne. Warszawa: Książnica Atlas, b.r.wyd.
8. Danysz Antoni : O kształceniu. Lwów: Macierz Polska – Administracja w Gmachu Sejmowym, 1918
9. Dąbrowski Kazimierz: Nerwowość dzieci i młodzieży. Warszawa: Nakładem „NaszejKsięgarni”, 1935
10. Dąbrowski P. Z.: Dziecko leniwe). Lwów: Nakładem Księgarni Nauczycielskiej weLwowie, 1936. Z cyklu” Ddzieci trudne do wychowania”
11. Dewey John: Jak myślimy. Lwów-Warszawa: Książnica Atlas, 1936
12. Dewey John: Moje pedagogiczne credo. Szkoła a społeczeństwo. Lwów-Warszawa:Książnica Atlas, b.r.wyd.
13. Dobrowolski Stanisław: System klasowy i system pracowniany. Z doświadczeń w Liceum Krzemienieckim. Warszawa: Nakład „Naszej Księgarni”, 1934
14. Doświadczenia chemiczne. Praktyczny podręcznik do studjum chemji na podstawie łatwych doświadczeń. Cieszyn: Nakład i własność Księgarni B. Kotuli, 1924
15. Doring W.O.: Główne kierunki nowoczesnej psychologii. Warszawa: Nakładem „Naszej Księgarni”, 1937
16. Duchowicz Bronisław, Wiśniewski Tadeusz: Wiadomości z chemii i mineralogji dla klas niższych szkół średnich.Wyd.3. Lwów: Nakładem K.S. Jakubowskiego, 1920
17. Dyakowski B.: Początkowa nauka o przyrodzie dla oddziału III-go szkół powsze- chnych z 52 rycinami. Wyd. 15. Warszawa: Nakładem Gebethnera i Wolffa, 1933
18. Dzierżyński Ignacy: Podręcznik szkolny do oznaczania pospolitych roślin wiosennych kwitnących w kwietniu, maju i pierwszej połowie czerwca. Warszawa: Nakładem autora. Skład główny w Księgarni Gebethnera i Wolffa, 1910
19. Faancciulli Józef: Czar dziecięctwa. Warszawa: Nakładem „ Naszej Księgarni”, 1931
20. Gacki Władysław: Wewnętrzne życie szkoły powszechnej. Warszawa – Wilno:” Nasza Księgarnia”, 1939
21. Górka Boleslaw: Historja wychowania. Zarys podręcznikowy . Lwów: Nakład i własność Stanisława Malinowskiego, 1930
22. Grabowska J.,Flaczyńska W.: Świetlica dla młodzieży szkolnej. Gostynin: Odbito czcionkami drukarni Władysława Kożuchowskiego w Gostyninie, 1935
23. Gumowski Marcjan: Portrety Kościuszki (47 reprod.)Lwów: H. Altenberg, G. Seyfarth, E. Wende i ska, 1917
24. Haberkantówna W.: Protokoły lekcyj przyrodoznawstwa cz.2 . Lwów- Warszawa:Książnica Polska Towarzystwa Nauczycieli Szkół Wyższych, 1922
25. Hessen Sergiusz: Podstawy pedagogiki. Warszawa: Nakładem „ Naszej Księgarni”, 1931
26. James W.: Pogadanki psychologiczne. Wyd. 6. Warszawa: Wydawnictwo M. Arcta, 1931
27. Jeleńska Ludwika: Metodyka pierwszych lat nauczania. Łódź: Nakładem Krakowskiej Spółki Wydawniczej, 1926
28. Jeleńska Ludwika przy współudziale A.M. Rusieckiego: Metodyka arytmetyki geometrii w pierwszych latach nauczania. Poznań, Warszawa, Wilno: Ksigarnia Św. Wojciecha, 1939
29. Key Ellen: Stulecie dziecka. Wyd. 3. Warszawa: Nakładem „ Naszej Ksiegarni”, 1928
30. Klemensiewicz Zenon: Biblioteka podręczna nauczyciela jęz. polskiego. Nauka języka. Warszawa: Wydawnictwo M. Arcta, 1925
31. Komarnicki Lucjan: Teatr szkolny. Ogólne założenia z praktyki teatru szkolnego. Teorja teatru szkolnego. Warszawa – Kraków: Nakład Gebethnera i Wolffa, 1924
32. Korczak Janusz: Prawidła życia. Pedagogika dla młodzieży i dorosłych. Kraków: Wydawnictwo J. Mortkowicza, 1930
33. Kot Stanisław: Historja wychowania. Zarys podręcznikowy. Lwów: Państwowe Wydawnictwo Książek Szkolnych, 1934
34. Krawczyński Zdzisław: Z rozważań nad wychowaniem nowego stulecia. Kraków:Skład Główny Gebethner i Wolff, 1933
35. Ledoux P. : 50 lekcyj przygotowawczych z nauk przyrodniczych cz. 1. Najprostsze Wiadomości o ciałach z 72 rysunkami. Wyd. 3. Poznań – Lwów: Wydawnictwo Arcta w Warszawie, 1922
36. Linke Karol: Nauczanie łączne i nauczanie języka ojczystego w szkole powszechnej. Warszawa: Nakład Gebethnera i Wolffa, 1933
37. Litwin A. Wiącek S. : Praca domowa szkoły powszechnej . Warszawa: Nakładem „ Naszej Księgarni” , 1935
38. Łempicki Stanisław: Polskie tradycje wychowawcze. Wraszawa: Nakładem „ Naszej Księgarni”, 1936
39. Łotocka Stefania: Plan pracy wychowawczej. Wskazówki metodyczne i materjał pomocniczy dla kl. I-VII szkoły powszechnej. Warszawa Lwów Kraków : Księgarnia „ Książka” A. Mazzucato we Lwowie, 1936
40. Markinówna E. : Psychologia indywidualna Adlera i jej znaczenie pedagogiczne Warzsawa: Nakładem „ Naszej Księgarni” ,1935
41. Michałowska Jadwiga: Zagadnienia wychowawcze w nowych programach .Wyd. 3. Warszawa: Nakład Gebethnera i Wolffa, 1934
42. Namysłowski B. Udziela S.: Podręcznik metodyczny do nauki botaniki. Lwów – Warszawa: Książnica Atlas, 1924
43. Oraczewski Czesław X.: Jak się uczyć. Metodyka pracy umysłowej. Wyd.3. Lwów- Warszawa: Książnica Polska, 1924
44. Ostrowski Jerzy: Żywa szkoła. Zarys organizacyjny i metodyczny przyszłej szkoły średniej. Warszawa – Kraków: Nakład Gebethnera i Wolffa, 1927
45. Parkhurst Helen: Wykształcenie według Planu Daltońskiego. Lwów – Warszawa: Książnica Atlas, 1928
46. Początkowa nauka o pzyrodzie dla oddziału I i II szkół powszechnych z rycinami. Napisał B. Dyakowski. Warszawa-Kraków: Nakładem Gebethnera i Wolffa, 1924
47. Polaczkówna M.: Atlasy krajoznawcze. Przewodnik metodyczny. Lwów-Warszawa: Książnica Atlas, 1924
48. Piaget Jan: Mowa i myślenie u dziecka. Lwów-Warszawa: Książnica Atlas, 1929
49. Pilat Roman: Historya Poezyi Polskiej XVIII wieku. Czasy Stanisława Augusta (1764-1795) Warszawa: Nakładem Księgarni H. Altenberga w Lwowie i M.Arcta, 1908
50. Przybyłowicz Stanisław: Ogród- Pracownia. Doświadczenia i obserwacje przyrodnicze na niższym poziomie nauczania. Warszawa: Nakładem „ Naszej Księgarni”, 1931
51. Radlińska Helena: Stosunek wychowawcy do środowiska społecznego. Szkice z pedaogiki społecznej. Warszawa: Nakładem „ Naszej Księgarni”, 1935
52. Roguska Wanda Ostoja: Przyroda w domu i szkole. Wskazówki praktyczne dla młodzieży i nauczycieli.Wyd.2. Warszawa: Wydawnictwo M. Arcta, 1925
53. Rowid Henryk: Szkoła twórcza. Podstawy teoretyczne i drogi urzeczywistnienia nowej szkoły.Wyd.3. Kraków: Skład Główny Gebethner i Wolff, 1931
54. Rowid Henryk: Środowisko i jego funkcja wychowawcza w związku z programem nauki.Wyd.2. Warszawa: Nakładem „ Naszej Księgarni”, 1936
55. Russell Bertrand: Małżeństwo i moralność. Warszawa: Towarzystwo Wydawnicze „ Rój”, 1931
56. Rusell Bertrand: Wychowanie a ustrój społeczny. Warszawa: Towarzystwo Wydawnicze „ Rój”, 1933
57. Sandiford Peter: Szkolnictwo angielskie. Warszawa: Nakładem „Naszej Księgarni”, 1927
58. Stein Ignacy, Zawiliński Roman: Gramatyka języka polskiego dla szkół powszechnych i średnich. Wyd.5. Warszawa: Wydawnictwo M. Arcta, b.r.wyd.
59. Studencki S. M.: Jak obserwować dzieci. Program obserwacyj systematycznych orazwskazówki dla nauczycieli, rodziców i wychowawców. Warszawa: Nakładem „ Naszej Księgarni”, 1931
60. Szuman Stefan: Rozwój rysunku u dziecka i jego kształceniu. Warszawa: Towarzystwo Wydawnicze „Bluszcz”, 1937
61. Tańska Maria: Zabawy rytmiczne bez muzyki. Opis 66 zabaw z przedmową Marjana Krawczyka. Wyd. 6. Warszawa: Nakładem „Naszej Księgarni”, 1934
62. Teksty źródłowe do nauki historii w szkole średniej. Kraków: Nakładem KrakowskiejSpółki Wydawniczej, 1923 . 14 zeszytów
63. Titchener E.B.: Początki psychologii. Wyd. 3. Poznań: Wydawnictwo M . Arcta w Warszawie, 1921
64. Uzdańska Rena: Dzieci nieuważne. Warszawa: Wydawnictwo Polskiego Towarzystwa Higienicznego w Warszawie, 1936
65. Wells H. G.: Historia świata z 40 ilustracjami i 10 mapami. Warszawa: Trzaska, Evert i Michalski S. A. Gmach Hotelu Europejskiego, b.r.wyd.
66. Weryho Marja: Cztery pory roku. W pogadankach z dziećmi w domu i w ochronie. Wyd. 3 popr. Poznań – Lwów: Wydawnictwo M. Arcta w Warszawie, 1921
67. Wychowanie i nauczanie. Przewodnik do wydawnictw pedagogicznych i dydaktycznych. Część II. Oprac. Kazimierz Sośnicki. Lwów, Warszawa, Poznań: Nakładem M. Arct, Gebethner i Wolff, Księgarnia Św. Wojciecha, Nasza Księgarnia, Książnica Atlas,1934
68. Zamierzenia dziecięce. Próby realizacji przeprowadzone w szkole ćwiczeń Państwowego Seminarjum Nauczycielskiego im. E. Orzeszkowej w Warszawie. Warszawa: Nakładem „ Naszej Księgarni’, 1932
69. Znaniecki Florian: Socjologia wychowania T.1. Wychowujące społeczeństwo. Warszawa: Książnica Atlas, 1928

Bibliografia

1. Kraśko Nina: Instytucje wydawnicze w II Rzeczpospolitej. Warszawa, 2001

2. Księgi Pamiątkowe Biblioteki Pedagogicznej Filii w Mińsku Mazowieckim

3. Pazyra Stanisław: Z dziejów książki polskiej w czasie drugiej wojny światowej.Warszawa, 1970

4. Szwejkowska Helena: Wybrane zagadnienia z dziejów książki XIX- wieku. Warszawa – Wrocław, 1979

Opracowała Ewa Kopka